Ziak leh chhiar hian hriatna leh khawhmuh a tizauvin ngaihtuah thiamna min pe tih chu thudik awmsa a ni. Tuma hnial rual a ni lo. Mahse ziak leh chhiar aṭanga kan neih hriatna leh finna hmanga ziak loh chhiar thiam hi ziak leh chhiar thiamin a tum goal sang zawk chu a ni ve leh thung. Mi ziah kan chhiar leh mi sawi chhuah kan hriat aṭang pawh hian tawk fang thleng chu a fin theih ngei mai. Mahse, a tawk lo. An ziak kan chhiar a, an sawi chhuah kan hriat bakah an ziah loh kan chhiar thiam a, an sawi chhuah loh thlenga kan hriat theih a pawimawh em em a ni.
Miin amah nena in ṭawng thiam tlan hmanga online media platform pakhat khata thu post a siam theih reng laia i thiam ve loh ṭawng hmanga thu post a siam chuan i chhiar tur atan a ti lem lo a ni mai thei. Ṭawngkam danga sawi chuan nang chu a target reader i ni lo, tihna a ni mai thei a ni. Chumi ṭawng hmang, a online ṭhian tu tute emaw chhiar atan a ti a ni mai thei. “Mizoṭawng i thiam lo em ni, tinge ṭawng danga thu post i siam a?” tia chhuahchhal, hauh emaw dem emaw chi a ni lem lo mai thei. Ziak loh chhiar thiam a ṭha ngai e.
Mihring hian thu sawi chhuah dan kawng hrang hrang kan nei. Kaa sawi chhuah te, zaizira sawi chhuah te, mitmeia sawi chhuah te leh chetziaa sawi chhuah te pawh a ni ang. Chung zingah zaizira sawi chhuah hi chu thu khatah dah ta ila. Kaa sawi chhuah chauh kan hriat a, mitmei leh chetziaa sawi chhuah thu (message) kan chhiar hriat thiam loh chuan mi tam tak tan chuan mi phungthlu lo, mi mawl emaw mi chhawih emaw kan ni thei mai ang tih a hlauhawm e. A Sap\awngah chuan verbal language, sign language, non-verbal language, body language leh behavioural language ti tea ṭhen a ni. Miin i sawmna programme-a lo kal tura, “Ka hman lo,” an tih che laia function dang, programme danga an tel i hmuhin i rilru tina duh ting lo mai rawh. Official-in nang aiin an sawm hmasa zawk a ni thei a, an sawm hmasa zawk hranpa lo chunga hmun danga a tel zawk a nih pawhin a ngaih pawimawh ṭul zawkna hmunah a kal, tihna a ni leh mai. Mihringte hian kan awm peih loh leh kan tel tui chiah lohna hmuna tel ai chuan ina awm mai mai pawh kan thlang zawk fo. Chumi avang chuan kan intilungngai tur a ni lo va, kan insit tur pawh a ni hek lo. Kan zinga tel leh kan bula awm ve nuam titu takte sawm tawh mai tur a ni. Chung mite tan hmun ruak a lo kian, tia a lawmawm lama kan lak thiam a ṭha.
Kawnga lirtheia kal laklawh lai brake a, din chilh ngata biak loh theih loh hmelhriat tawn chang a, “Khai aw, kawng sirah midang tibuai lo tur zawnga inher remin i han inbe teh lawk ang,” tih nachang hriatte hi midangte tan a va’n hlu tak em! Chuti ni lova midang kawng kal chhukchho ve dangte dal hnawksak fahrana titi khawchang sawia kawnglai leh peng\huama rei ngial inkawm \hinte pawh hian chenna nuam khawtlang neih chu an duh ve tho awm si a, a nachang an hre lo a ni. Heng kan khawtlang chen a nawm theih nana thil ṭulte hi kohhran inkhawm programme-ah te hian inhrilh tam, sawi tam leh puan tam a va ṭhat hmel em ve aw!
Mahni hamṭhatna inngaihtuaha mahni luleng sawi emaw mahni sahmim tih puar emaw hi chu mim ang pianga hringfa chang zawng zawngin an thiam vek, ran leh ramsate chenin an thiam. Mahse midangte tan ei tur a bang lo palh ang, midangte tan ngaihthlak a hreawm ang, midangte mit a kham palh ang, midangte kan tichep palh ang, midangten bengchheng min ti ang, midangten ninawm min ti ang, tia ngaihtuahna hmanga mahni khua leh veng ṭheuh, khawtlang chen nuam leh veng chen nuam a nih loh palh hlau taka nun khawsak hi erawh chu mihringah pawh mi pangngai leh a chung lam chin chauhvin a nachang an hria. Mi pangngai leh a chung lam chin nih chu kan duh ṭheuhvin a rinawm. “Mi paw’n an ti chuang lo,” tiha innghata inthiam chawp mai lo hian “Kei chuan ka ti ṭhin,” tihah lawmna chhar i thiam tawh teh ang u. Tichuan in kan chenna society-ah ziak chauh chhiar thiam lova ziak loh pawh chhiar thiam, midangte ngai pawimawh pha chin tlem tal kan awm tihna a lo ni ang a, chu chu mi chutiang tu mah an awm loh lai dinhmun nena khaikhin chuan danglamna (change) nasa tak a ni. Danglamna (change) kan tih hi mitdawivaih angin a thleng pup ngai lo va, dawidim angin bulṭanna hmun neiin a fan fan chhuakin a thawk ṭhin.
Sawi tak zelah chuan kawng a zim tih tawh mah nak alaia mi ṭhenkhatten an kawmpawn gate kawngkhar, pawn lam hawna an han siam tlat mai pawh hi thil hmuh nuam em em a va ni lo e. Veng ṭhenkhatah phei chuan a thler tluan tluante hian a han ni ta nghal a. Ke hnih nei lirthei an kawt zawna park a nih a, anni lahin an gate an hawn huau bawk si chuan kawng area chu ke hnih nei motorcycle chuang pawh fimkhur taka kal a ṭul tawh ṭhin. A ziak loh chhiar thiam lohthlak ngawt mai.
Zofate hian kan pi pute hun lai aṭang tawh khan midangte thinhrik leh lungten nih hi kan hreh ber thil a ni a. Kawng kal paha kan khuh a chhuah a, khak kan chhak duh pawh hian kan khuha khak kan chhakna tur lai velah miin thil eng emaw an eiin an in em, tih en ṭhin a ṭha. Miten kan khuh a, kan khak kan chhak chhuah vang hian an thil ei leh an thil in a tuitang lo palh ang tih venthawnte hi a midang dah pawimawhthlakin a zia a va mawi em. Chutianga bul hnaia thil ei emaw in emaw an awm chuan mawihawih dawn taka anmahni pelh deuh fe hnu chauhva khuh leh khak chhak theihte hi chin theih a va duhawm ve aw. Ti thei ila chu a phungthluk thlakin a mawiin a hawih ngawt ang.
Chu chang a la ni lo. Kan pi leh pute aṭang tawh khan midangte ngaimawh nih leh midangte nekcheptu nih kha kan hreh hle ṭhin. Ṭhenawmte ri nek pawh duh lovin, “Mihring leng ri nek thlen tawh chuan a nektu chhungkaw pa ber thihna,” ti hial khawpa serh leh sanga neih hnam kha kan ni a. Tunah thung chuan kan mausam ta hle nge ni, ṭhenawmte ri mai maite chu kan han nek nasa hlawm ta khawp a. In lah kan sa fet thiam ta khawp mai. Mahni ram chin ren vanga mi ram china kawngkhar hawn tum pawh kan awm ta nuk mai.
Mei zu ve lo midangte nena pun khawmna hmuna midang mitmei veng lo fahrana meizu te kan la awm cheu. A midangte hriselna leh dikna chanvo palzutthlak a nia. Meizukna khu hian chuap a tichhia tih kan hria a, mei zutu lahin meizial a\anga khu chhuak zawng zawng a hmuam vekin a hip lut vek seng si lo, a khu chhuak ṭeuh ṭhin kha a’n ni a. Chu chu kan bula mei zu ve lote khan an han hip ve lo thei si lo. Mahni chuap ṭheuh chu kan ta a ni a, a pawi theihzia hre kar chunga insum thei lova kan duh thua mei kan zuk pawhin a zutu keimahni chauhvin hip lut vekin a zutu keimahni ngei chuap chauh chhia ni ta ang sela chu sawi tur kan nei lovang. Mahse kan chuap ni lo midangte chuap, midangte ta hial kan tichhe tel tlat mai si hi a phungthluk lohthlak hle, in ti ve lo maw?
A nihna takah chuan kan bula kan meizuk khu min lo hippuitu mi tumah an awm loh pawhin midangten an nunna atana an hip luh leh tur oxygen thlifim thiang kan tibal (contaminate) ta hrim hrim a, chu thli bal lo la hip luttu turte chuap chu a tlem emaw a tam emawin a tichhe ta hrim hrim tho tho dawn a ni. A hring a hrana hippuitute chuap a khawih chhiat dan ai chuan a nep deuh e, tih thu mai chauh a ni.
Hei hi a nia ram hmasawn leh changkang zawkten zu in aia meizuk an huat zual zawkna chhan chu. Zu chuan a intu pumpui leh thin a tichhia a, midang pumpui leh thin a tichhe lo. A la fair fe zawk, a tih theih. Chuvangin mipui punkhawmna hmunah, “Mipui zingah mei zu suh,” tih ziak lo mahse chu an ziah lan loh thu chu chhiar hriat a, zawm hi a phungthlukthlak khawp ang.
Mipui inthiarna hmunahte mi inthiar hnua kan va luha hmuh nuam kan tih tur ang chiahin kan hnua inthiar tura lo lutte tana hmuh nuamin kan siam ve tur a ni. Chu chu a Pathian thu tak zet. Miin i chungah ti se i duh ang chiahin mi chungah pawh ti ve rawh, tih a ni si a. Sermon pawh hi kaa sermon emaw, thuziaka sermon emaw aiin nun hmanga sermon hi a thawk ṭha duh ber a, ziak lohva chhiar atan pawh a fiah ber bawk a ni.
Dr. J. Khuma